Vaak gestelde vragen over de erkenning van buitenlandse echtscheidingen

Is het verschil tussen een echtscheiding en een verstoting echt zo belangrijk?

Ja. Dat onderscheid is bepalend om te weten welke regels van het Wetboek IPR we moeten toepassen.
Buitenlandse echtscheidingen kunnen in België zonder gerechtelijke procedure erkend worden, tenzij er een weigeringsgrond is op basis van artikel 25 Wetboek IPR. Bij verstotingen gelden naast de weigeringsgronden van artikel 25 Wetboek IPR, ook de strenge criteria van artikel 57 Wetboek IPR.  

Wat bedoelt men met 'oude verstotingen' die wel nog erkend kunnen worden?

Het Wetboek IPR voerde in artikel 57 strenge criteria in voor de erkenning van verstotingen. Het beginsel is de niet-erkenning, met daarop enkele uitzonderingen.
Het Wetboek IPR trad in werking op 1 oktober 2004. De nieuwe regels van internationaal privaatrecht, dus ook artikel 57, zijn van toepassing op verstotingen van na 1 oktober 2004. Verstotingen van voor 1 oktober 2004 vallen dus nog onder de “oude” regels. En deze “oude” regels waren minder streng dan het nieuwe artikel 57 Wetboek IPR; Voor de verstotingen van vóór 1 oktober 2004 gelden de criteria van het oude artikel 570 Gerechtelijk Wetboek: geen strijdigheid met de internationale openbare orde, respect voor de rechten van verdediging, oorspronkelijke rechter niet enkel wegens nationaliteit van de eiser bevoegd, beslissing in kracht van gewijsde en uitgifte ervan authentiek.

Welke datum is bepalend om te weten welke regels ik moet toepassen: de datum van de verstoting zelf of de datum van het document waaruit de instemming van de vrouw blijkt?

In een aantal gevallen is het mogelijk dat er enerzijds een verstotingsakte is en anderzijds een document waaruit blijkt dat de vrouw instemt met de verstoting. Dit was zeker zo bij verstotingen van voor de inwerkingtreding van het Wetboek IPR , waarvoor in het kader van de controle op het respect voor de rechten van verdediging van de vrouw vaak de uitdrukkelijke instemming van de vrouw werd gevraagd.
Stel de verstoting zelf dateert van begin 2004 en de instemming van de vrouw van begin 2005. Dan is de datum van de verstoting zelf bepalend en dus niet de datum van de instemming: in ons voorbeeld moet de verstoting dan ook worden getoetst aan de voorwaarden van artikel 570 Gerechtelijk Wetboek en niet aan deze van artikel 57 Wetboek IPR.

Zijn er landen waar verstotingen nog mogelijk zijn?

Ja, de verstoting als recht van de man bestaat in het islamitische recht. Het Kruispunt Migratie-Integratie gaf al advies over verstotingen uit onder meer Algerije, India, Iran, Marokko, Pakistan, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.

Wat is de talaq-verstoting?

Dat is de verstoting door de eenzijdige wil van de man. In Marokko kan deze voortaan enkel met een voorafgaande rechterlijke toestemming (artikel 78 en verder Marokkaans Familiewetboek – in de officiële Franse vertaling “divorce sous controle judiciaire”). Deze toestemming wordt pas verleend nadat de echtgenote is opgeroepen en nadat de rechter een poging heeft gedaan om de echtgenoten te verzoenen. De echtgenoot is voortaan ook onderhoudsplichtig ten aanzien van zijn echtgenote en kinderen. De rechter bepaalt het bedrag dat door de echtgenoot moet worden gedeponeerd bij de griffie van de rechtbank. Pas na het deponeren van dat bedrag geeft de rechtbank toestemming tot het opmaken van de verstotingsakte door de adouls die dan vervolgens door de rechter wordt gehomologeerd.
In het document dat u wordt voorgelegd, kunnen volgende elementen samen wijzen op een talaq:

"Acte de divorce révocable"

"Vu l'autorisation accordée par le Juge de Famille..."

"Attendu que monsieur... a soumis une demande tendant à répudier son épouse... par répudation révocable"

"L'époux a déclaré avoir déposé à la caisse de tribunal de... la somme de... et a déclaré qu'il a divorcé son épouse par un divorce révocable après consommation du mariage."

Valt de talaq onder de strenge criteria van artikel 57 Wetboek IPR?

De meerderheid van de rechtsleer ziet de talaq als een verstoting in de zin van artikel 57 Wetboek IPR, zelfs al voorziet het Marokkaans Familiewetboek voortaan een rechterlijke tussenkomst. Deze wijze om het huwelijk te ontbinden blijft immers exclusief voorbehouden aan de man. Er is echter ook rechtspraak die een soepelere interpretatie hanteert en aanhaalt dat de vrouw in het Marokkaanse Familiewetboek ook de mogelijkheid heeft om op haar initiatief uit de echt te scheiden via de procedure omwille van duurzame ontwrichting. Als deze echtscheidingsmogelijkheid als een evenwaardig tegengewicht voor het verstotingsrecht van de man kan worden beschouwd, komt volgens deze rechtspraak een echte verstoting in de zin van artikel 57 niet meer voor in het hedendaagdse Marokkaanse echtscheidingsrecht. 
Let wel: het gaat om talaq-verstotingen van na 1 oktober 2004.

Wat is de khol?

Artikel 115 Marokkaans Familiewetboek voorziet dat bij een khol de man zijn echtgenote verstoot tegen een compensatie die de vrouw betaalt aan de man (= de verstoting tegen compensatie). Vaak komt deze “compensatie” er voor de vrouw op neer dat zij afstand doet van al haar rechten. In de beslissingen lezen we op dit punt passages als:
“elle abandonne tous ses droits (…)”
“zij schortte alle sommen met betrekking tot de schuld van haar echtgenoot op in overweging van haar echtscheiding, hetwelk de echtgenoot aanvaardde”
“L’épouse a alors requis de prendre acte qu’elle se libère de la puissance maritale de son époux précité, en renonçant à tous ses droits (…) son don de consolation, ses pensions alimentaires, son loyer durant la période de retraite de continence et le reliquat de sa dot”
“qu’elle renonce à tous les droits découlant de la répudiation ci-dessous”
Als de echtgenoten het eens zijn over de verstoting zelf, maar niet over de compensatie, wordt de zaak voorgelegd aan de rechter. De rechter doet een poging om de echtgenoten te verzoenen. Als de man weigert om zijn echtgenote te verstoten, kan de vrouw beroep doen op de chiqaq-procedure. 

Valt de khol onder de strenge criteria van artikel 57 Wetboek IPR?

De vraag of artikel 57 Wetboek IPR ook de erkenning van de khol in de weg staat, blijft stof voor discussie. De Memorie van Toelichting (p. 88) bij het Wetboek IPR is duidelijk: zowel de eenzijdige verstoting (talaq) als de verstoting met compensatie (khol) vallen onder toepassing van artikel 57 Wetboek IPR. Het Dienst VIF  stelt vast dat in de praktijk de meeste gemeenten de erkenning van de khol weigeren, vaak op advies van het parket.  Als principe ligt dat ook helemaal in de lijn met de verwachtingen van vrouwenverenigingen, rechters en advocaten in Marokko. Dat werd ons meegedeeld tijdens een studiereis in Marokko begin februari 2007. Toch bestaat er ook rechtspraak die de khol niet kwalificeert als een wilsverklaring van de man die het huwelijk ontbindt zonder dat de vrouw hetzelfde recht had, en die de khol dus niet onderwerpt aan de strenge criteria van artikel 57.

Kent Marokko de echtscheiding door onderlinge toestemming?

Sinds begin 2004 kent Marokko de echtscheiding door onderlinge toestemming. Artikel 114 van het Marokkaans Familiewetboek voorziet dat de echtgenoten akkoord kunnen gaan om het huwelijk te beëindigen, met of zonder voorwaarden. Bij het bereiken van deze overeenstemming dienen een of beide partijen een verzoek tot echtscheiding in bij de rechtbank. De rechtbank probeert vervolgens de echtgenoten te verzoenen en als de verzoening onmogelijk blijkt, verleent de rechtbank toelating tot echtscheiding.

Kunnen we de khol gelijkstellen met de echtscheiding door onderlinge toestemming?

De echtscheiding door onderlinge toestemming (artikel 114 Marokkaans Familiewetboek) is niet hetzelfde als de khol (artikel 115 Marokkaans Familiewetboek). In de praktijk is het niet altijd eenvoudig om uit te maken of we te maken hebben met een echtscheiding door onderlinge toestemming (artikel 114), dan wel met een khol (artikel 115). Aan de dienst VIF worden Marokkaanse akten en beslissingen voorgelegd, onder verschillende benamingen, die meestal niet de rechtsgrond vermelden. Ook uit de titel kan men vaak niet afleiden om welke echtscheidingsvorm het gaat.
Vele van deze akten of beslissingen beantwoorden aan een echtscheiding door onderlinge toestemming (de echtgenoten dienden samen het echtscheidingsverzoek in, er was een akkoord, met soms ook specifieke voorwaarden bv. inzake onderhoudsgeld) wat de inhoud betreft. Er wordt echter vaak de procedure van de verstoting gebruikt: rechterlijke machtiging tot echtscheiding, opmaak van de echtscheidingsakte door de adouls en vervolgens homologatie van die akte door de rechtbank. Het Marokkaans Familiewetboek laat toe dat deze (verstotings)procedure wordt gebruikt in het kader van een echtscheiding door onderlinge toestemming. Artikel 114 van het Marokkaanse Familiewetboek is, wat het verloop van de procedure betreft, nogal bondig. In de Nederlandse vertaling lezen we dat de rechtbank “toestemming verleent voor de getuigenis tot de verstoting alsmede de vastlegging daarvan bij akte”. In de officiële Franse vertaling lezen we dat de rechtbank “autorise que soit pris acte du divorce et qu’il soit instrumenté”.

Is het van belang om een onderscheid te maken tussen de Marokkaanse echtscheiding door onderlinge toestemming en de khol?

Ja. Dit onderscheid is bepalend om te weten welke regels uit het Wetboek IPR we moeten toepassen.
De echtscheiding door onderlinge toestemming kan als echtscheiding in België zonder procedure erkend worden, tenzij er een weigeringsgrond is op basis van artikel 25 Wetboek IPR.
De khol is een verstoting en daarvoor gelden meestal naast de weigeringsgronden van artikel 25 Wetboek IPR ook de strenge criteria van artikel 57 Wetboek IPR.  

Is de tussenkomst van adouls voldoende om het Marokkaanse document als een verstoting te beschouwen en niet te aanvaarden?

Dienst VIF stelt vast dat bepaalde parketten en bepaalde steden en gemeenten de tussenkomst van adouls in de loop van de echtscheidingsprocedure als een determinerend criterium beschouwen om de erkenning te weigeren. Men meent dat de tussenkomst van de adouls wijst op een verstoting. Het gevolg hiervan is dat bepaalde akten opgesteld door adouls niet worden erkend, terwijl de inhoud ervan duidelijk wijst op een echtscheiding door onderlinge toestemming. Hier willen wij wijzen op het grote belang van een geval-per-geval-analyse van de inhoud van de voorgelegde akte of beslissing. De procedure voor de echtscheiding door onderlinge toestemming (artikel 114 Marokkaans Familiewetboek) sluit de tussenkomst van adouls niet uit. En bovendien mag men zich niet beperken tot een analyse van de gevolgde procedure bij de kwalificatie van een akte of beslissing. Bepaalde Marokkaanse rechtbanken maken immers het onderscheid tussen beide huwelijksontbindingen nog niet altijd even duidelijk. Uit de vele gesprekken die wij begin februari 2007 in Marokko hadden, bleek duidelijk dat het nieuwe Marokkaanse Familiewetboek nog niet overal op dezelfde wijze wordt toegepast. Essentieel lijkt ons dat wordt bekeken wat de intentie van de partijen was (onderling akkoord) en hoe deze uit de akte of beslissing blijkt.

Ik zie verschillen tussen de Nederlandse en de Franse vertaling. Kan dat?

Vertalingen moeten met de nodige omzichtigheid worden gelezen. Het is niet omdat het document als titel vermeldt “echtscheiding/divorce”,  dat het zeker gaat om een echtscheiding. Een lezing van het document in zijn geheel kan duidelijk maken dat we te maken hebben met een verstoting.
Een deel van het probleem ligt in de vertalingen van het Marokkaans Familiewetboek zelf: de officiële Franse vertaling spreekt over “divorce par consentement mutuel” (artikel 114) en “divorce par khol/moyennant compensation” (artikel 115), daar waar de Nederlandse, weliswaar niet-officiële vertaling het heeft over “verstoting met overeenstemming” (artikel 114) en “verstoting tegen compensatie” (artikel 115). Het moet duidelijk zijn dat de term “verstoting” alleen niet bepalend is: met artikel 114 werd de echtscheiding door onderlinge toestemming in Marokko ingevoerd. Dat neemt niet weg dat het in de praktijk niet altijd even klaar is: wanneer in de vertaling de term “verstoting” wordt gebruikt en wanneer uit de tekst zelf van de Marokkaanse akte of beslissing niet eenduidig valt op te maken of het om een toepassing van artikel 114 dan wel van artikel 115 gaat, blijft verwarring mogelijk.

Ik hoor spreken over een nieuwe echtscheidingsvorm in Marokko die nu veel zou gebruikt worden. Waarover gaat dat?

Waarschijnlijk gaat dit over de echtscheiding wegens duurzame ontwrichting of chiqaq (artikel 94 en verder Marokkaans Familiewetboek). Deze echtscheidingsvorm is een van de meest fundamentele vernieuwingen in het Marokkaanse echtscheidingsrecht. De procedure kan zowel door de echtgenoot als door de echtgenote worden ingesteld. Er wordt een verzoeningspoging ondernomen en als dat niet lukt, kan de rechter niet anders dan de ontwrichting vaststellen en de echtscheiding uitspreken.
Volgende passages in een Marokkaanse beslissing kunnen wijzen op een chiqaq:
“Attendu que la demanderesse requiert le divorce en raison de discorde…”
“Attendu que la discorde est confirmée en raison de leurs tempéraments et mentalités différents, (…) , la continuité de leur vie conjugale serait impossible…”