De naam is een onderdeel van de staat van een persoon. In het internationaal privaatrecht is er evenwel een afzonderlijke verwijzingsregel voor de naam voorzien. Dit wordt ook soms de zelfstandige aanknoping van de naam genoemd, wat impliceert dat de naam als een afzonderlijke materie wordt bekeken naast andere domeinen van het familierecht. Zo kan een bepaald rechtssysteem op de gevolgen voor het huwelijk van toepassing zijn (naar aanleiding van de gewone verblijfplaats van het echtpaar; en een ander op de naam (dat van de nationaliteit van de betrokkene; zie hieronder). Een Belgische vrouw die na haar huwelijk in Oostenrijk gaat wonen, behoudt dus haar meisjesnaam en kan niet de naam van haar man kiezen zoals mogelijk onder het Oostenrijkse recht, terwijl haar verplichtingen onder het huwelijk toch door het Oostenrijkse recht worden bepaald.

Zo wordt er ook een onderscheid gemaakt tussen de naam en de afstamming. De afstammingsband tussen een vader en zijn kind wordt bepaald door het recht van de nationaliteit van de vader, terwijl de naam van het kind wordt bepaald door het recht van de nationaliteit van het kind. Een kind met een Belgische moeder en een Ecuadoriaanse vader zal dus de naam hebben die het Belgische recht bepaalt, terwijl het vaderschap zal worden vastgesteld door het Ecuadoriaanse recht. Dit voorbeeld maakt meteen duidelijk dat het belangrijk is om eerst duidelijkheid te hebben omtrent de afstamming (zie verder). 

Vaststelling van de naam

Wat is het toepasselijk recht?

De vaststelling van de naam en de voornamen van een persoon wordt beheerst door het recht van de staat waarvan die persoon de nationaliteit heeft (artikel 37, § 1 Wetboek IPR) .

Bij de geboorte van een kind in België zal de ambtenaar van de burgerlijke stand de toepasselijke buitenlandse wetgeving moeten onderzoeken wanneer het kind niet de Belgische nationaliteit heeft. Voor een kind met de Russische nationaliteit moet bijvoorbeeld het Russische (naams)recht geraadpleegd worden.

Er zal dus eerst moeten worden vastgesteld welke nationaliteit het kind heeft vóór men zijn of haar naam kan bepalen. Om de nationaliteit van een kind te bepalen, moet men vaak eerst vaststellen wie zijn ouders zijn en welke nationaliteiten hij door zijn ouders heeft bekomen. Eenmaal vastgesteld welke nationaliteit het kind heeft, kan worden bepaald welke naam in de geboorteakte moet worden vermeld.

Er moet dus geredeneerd worden in drie stappen:

  • Wie is de moeder? Wie is de vader?
  • Krijgt het kind de nationaliteit van de moeder en/of de vader?
  • En dan wordt de naam bepaald volgens de nationale wet van het kind.

Bij de naam komt het probleem van de dubbele nationaliteit vaak voor, omdat een kind vaak twee ouders van verschillende nationaliteiten heeft en daardoor ook vaak zelf twee verschillende nationaliteiten heeft. Als een kind meerdere nationaliteiten heeft, kunnen de ouders kiezen van welke nationaliteit de naamwetgeving zal worden toegepast. Dat geldt ook als een van die nationaliteiten de Belgische is (artikel 37§2 Wetboek IPR).

De gevolgen van een nationaliteitsverandering op de naam en de voornamen van een persoon worden beheersd door het recht van de Staat van de nieuwe nationaliteit (artikel 37 § 2 Wetboek IPR). Een nationaliteitsverandering brengt niet noodzakelijk een naamsverandering met zich mee. Zo zal een vreemdeling die Belg wordt, zijn oorspronkelijke naam behouden. Overeenkomstig de toepasselijke Belgische wet heeft de verwerving van de Belgische nationaliteit immers geen invloed op de naam. Zo zal een Turkse vrouw, die de naam van haar man had genomen bij haar huwelijk, deze naam behouden wanneer zij Belgische wordt. Als zij echter nadien uit de echt scheidt, zal het Belgisch recht op haar van toepassing zijn, en zal haar naam dus niet automatisch terug veranderen. De enige manier waarop zij terug haar meisjes naam kan bekomen, is door de procedure naamswijziging te voeren.  

Wat valt onder het toepasselijk recht?

Het Wetboek IPR heeft het over "de vaststelling" van de naam en de voornamen. Meer zegt het Wetboek IPR niet.

Zo zal de vraag of het kind de naam van de vader en/of de naam van de moeder krijgt, worden beantwoord door de nationale wet van het kind. Een Spaans kind bijv. krijgt overeenkomstig het Spaanse recht de eerste naam van de vader en de eerste naam van de moeder.

De nationale wet van het kind bepaalt ook de eventuele mogelijkheid voor de ouders om de naam van hun kind te kiezen.

De Memorie van Toelichting geeft aan dat ook "de toekenning van titels verbonden aan de naam" onder deze verwijzingsregel vallen, bijv. adellijke titels. 

Verandering van de naam

Wat is het toepasselijk recht?

De verandering van de naam of voornamen van een persoon wordt in principe beheerst door het recht van de Staat waarvan die persoon op het tijdstip van de verandering de nationaliteit heeft (art. 38 Wetboek IPR). Een uitzondering wordt gemaakt wanneer het gaat om een vrijwillige verandering van naam of voornaam in het kader van de verkrijging van de Belgische nationaliteit, zoals bedoeld in de artikelen 15 en 21 van het Wetboek van de Belgische Nationaliteit. In dat geval zal die vrijwillige verandering van naam worden beheerst door het Belgische recht.

Wanneer iemand huwt of wanneer een kind erkend wordt door zijn vader, dan is het niet het recht dat toepasselijk is op de verandering van staat (het huwelijk, de erkenning) die de naamsverandering beheerst, maar wel de nationale wet van de persoon over wiens naam het gaat.

Wanneer het recht van de Staat waarvan een van de echtgenoten de nationaliteit heeft, hem toelaat om ter gelegenheid van het huwelijk een naam te kiezen, vermeldt de ambtenaar van de burgerlijke stand deze naam in de huwelijksakte (artikel 38, tweede lid Wetboek IPR en artikel 76, 11° Burgerlijk Wetboek). De Memorie van Toelichting vermeldt het voorbeeld van een Duitser die met een Belgische huwt. De Duitser kan de naam van zijn echtgenote kiezen onder de voorwaarden omschreven in het Duitse recht, terwijl de Belgische vrouw niet de naam van haar echtgenoot kan kiezen.

Wat valt onder het toepasselijk recht?

Een naamsverandering die door de wet wordt voorgeschreven (in sommige gevallen bij huwelijk) of die vrijwillig kan gebeuren (eveneens in sommige gevallen bij huwelijk) valt onder de regel over de naamsverandering.

De procedure naamswijziging in België staat enkel open voor Belgen, voor erkende vluchtelingen en staatlozen en voor personen die in het kader van hun nationaliteitsverklaring of naturalisatieverzoek een naamsverandering doen. De FOD Justitie past hierbij dan ook het Belgische recht toe. Personen met een buitenlandse nationaliteit kunnen eventueel een gelijkaardige procedure voeren in hun thuisland. Of de naamsverandering dan ook gevolgen heeft in België, hangt af van de vraag welke nationaliteit(en) de betrokkene heeft.