Erkenning relatie van samenleven

De bepalingen van het Wetboek IPR zijn van toepassing op de erkenning in België van buitenlandse authentieke akten die werden opgesteld na de datum van inwerkingtreding van het Wetboek IPR, 1 oktober 2004 (artikel 126 §2 Wetboek IPR).

Er bestaat geen Europese regelgeving over de erkenning van relaties van samenleven. Een relatie van samenleven gesloten in een lidstaat van de Europese Unie (EU) wordt op dezelfde wijze erkend als een relatie van samenleven gesloten buiten de EU. Het Wetboek IPR is van toepassing.

Let op:

• Voor buitenlandse relaties van samenleven die gelijk te stellen zijn met het huwelijk, gelden de IPR-regels over huwelijk.
• Feitelijk samenwonenden kunnen vermogensrechtelijke zaken contractueel regelen, zonder registratie bij een overheid. Dergelijk vermogensrechtelijk samenlevingscontract is niet noodzakelijk een "relatie van samenleven" in de definitie van het Wetboek. Als deze contractuele regeling is vastgelegd in een notariële akte, kan deze als authentieke akte in België worden erkend op basis van het Wetboek IPR (artikel 27). En wordt het recht toepasselijk op contracten gecontroleerd (artikel 98 Wetboek IPR).

Erkenning zonder gerechtelijke procedure (artikel 27 Wetboek IPR)

Op grond van artikel 27 Wetboek IPR gebeurt de erkenning van een relatie van samenleven de plano. Dat betekent dat er geen procedure moet worden gevoerd. De erkenning kan gebeuren door de ambtenaar van de burgerlijke stand zonder afdwinging voor de rechtbank. De ambtenaar van de burgerlijke stand moet wel een aantal zaken controleren:

• de rechtsgeldigheid volgens het toepasselijk recht

De ambtenaar van de burgerlijke stand gaat na of het recht dat het Wetboek IPR aanwijst, gerespecteerd is. In geval van wettelijke samenwoning gaat het om het recht van het land waar de eerste registratie gebeurde.

• de echtheid van de akte

De ambtenaar van de burgerlijke stand gaat na of de akte voldoet aan de voorwaarden die nodig zijn voor haar echtheid volgens het recht van het land waar de akte is opgesteld. Legalisatie of apostille tonen aan dat het document werd opgemaakt door de bevoegde instantie en dat het echt is;

• of er geen strijdigheid is met de openbare orde

Onder openbare orde wordt de internationale privaatrechtelijke openbare orde begrepen. Het Hof van Cassatie begrijpt hieronder de beginselen die essentieel zijn voor de morele, politieke en economische orde van België.

Iedere casus zal in concreto moeten beoordeeld worden: "bij de beoordeling van deze onverenigbaarheid wordt inzonderheid rekening gehouden met de mate waarin het geval met de Belgische rechtsorde is verbonden en met de ernst van de gevolgen die de toepassing van dat buitenlands recht zou meebrengen" (artikel 21 Wetboek IPR). 

• of er geen sprake is van wetsontduiking

Er moet geen rekening worden gehouden met "feiten en handelingen gesteld met het enkele doel te ontsnappen aan de toepassing van het door deze wet aangewezen recht" (artikel 18 Wetboek IPR). 

Gerechtelijke erkenning (artikel 27 §1 Wetboek IPR)

Als de ambtenaar van de burgerlijke stand of een andere overheid weigert om een relatie van samenleven te erkennen, kunnen betrokkenen een verzoekschrift tot erkenning van hun buitenlandse akte van samenwoning indienen bij de rechtbank van eerste aanleg. Dat kan op eenzijdig verzoekschrift. De ambtenaar hoeft dus niet te worden gedagvaard. De procedure wordt beschreven in artikel 23 Wetboek IPR. Zie ook de omzendbrief van 23 september 2004 bij het Wetboek IPR, subtitels M.4 en G.3.

Gevolg van de erkenning

Burgerlijke staat

Het recht van de plaats van de eerste registratie bepaalt of een relatie van samenleven een huwelijksbeletsel vormt, dus of de relatie eerst ontbonden moet worden vóór een van de partners een huwelijk kan afsluiten.

Rijksregister

De erkenning van een buitenlandse relatie van samenleven leidt tot een aanpassing van het rijksregister. 

Erkenning van Nederlandse geregistreerde partnerschappen

Het Nederlands geregistreerd partnerschap

Het Nederlands geregistreerd partnerschap kan niet worden gelijkgesteld met het huwelijk omdat personen van verschillend en gelijk geslacht in Nederland de keuze hebben tussen het huwelijk en het geregistreerd partnerschap (Omzendbrief van 29 mei 2007).

De flitsscheiding

Volgens de Nederlandse wetgeving was het mogelijk om een huwelijk in een geregistreerd partnerschap om te zetten. Een dergelijke omzetting gebeurde bij de gemeente. Vervolgens kon men het geregistreerd partnerschap ontbinden. Dit gebeurde ook bij de gemeente. Door de combinatie van deze twee stappen konden echtgenoten dus snel en zonder de tussenkomst van een rechtbank hun huwelijk beëindigen.

Sinds 1 maart 2009 werd deze mogelijkheid tot flitsscheiding in Nederland afgeschaft.

Erkenning in België?

Het gaat hier om de ontbinding van een geregistreerd partnerschap waarop de Brussel IIbis verordening niet van toepassing is. Zo oordeelde de Rechtbank van Eerste Aanleg te Mechelen (zie vonnis van 12 januari 2006).

De erkenning van een flitsscheiding wordt dus overwogen op basis van het Wetboek Internationaal Privaatrecht, meer specifiek op basis van de regels over de erkenning van akten (zie hierboven). De ambtenaar controleert dus het toepasselijke recht (dat van het land van de eerste registratie), of er geen strijdigheid is met de openbare orde en of er geen sprake is van wetsontduiking.